قابلیت ردیابی، در دسترس بودن و انتخاب مواد مرجع

در مقاله قبلی تحت عنوان “انواع مواد مرجع و کاربردهای آنها” به معرفی انواع مواد مرجع و طبقه بندی این مواد بر اساس موارد مصرف آنها پرداختیم. در این مقاله به اختصار به برخی الزامات در خصوص قابلیت ردیابی مواد مرجع و برخی پایگاههای اطلاعاتی مفید برای یافتن مواد مرجع مورد نیاز آزمایشگاهها خواهیم پرداخت.

قابلیت ردیابی مواد مرجع

مواد مرجع ابزاری مهم برای ارجاع صحت اندازه گیری در بین آزمایشگاهها و مقدار ویژگی آنها است، که باید تا جایی که امکان پذیر است قابل ردیابی به SI باشد. به هر حال قابلیت ردیابی، یک مفهوم نسبتا جدید در زمینه اندازه گیری شیمیایی است و در نتیجه تعداد بسیار کمی از مواد شیمیایی مرجع به صراحت قابل ردیابی به SI هستند. با این حال برای تعیین مقدار ویژگی مواد، سلسله ای از روشها به کار گرفته میشوند تا قابلیت ردیابی را معین نمایند.

گاهی اوقات مقدار معین شده برای یک ویژگی در ماده مرجع از یک مقدار اجماع به دست آمده از مقایسه بین آزمایشگاهی به دست می آید. زمانی که برای یک ماده مرجع قابلیت ردیابی به طور رسمی اعلام نشده است، کاربر باید بر اساس اطلاعات موجود در گزارش و مدارک در مورد قابلیت ردیابی قضاوت نماید. در چنین مواردی مهم است تا اطمینان حاصل شود که تاثیر مواد شیمیایی و اثرات ماتریس در مقدار تعیین شده برای آن ویژگی و عدم قطعیت مرتبط با آن لحاظ شده است.

عدم قطعیت اندازه گیری مربوط به مقدار ویژگی مورد نظر در ماده مرجع به محاسبه عدم قطعیت اندازه گیری نهایی کمک خواهد کرد اما باید کمتر از یک سوم عدم قطعیت اندازه گیری کلی باشد.

در دسترس بودن و انتخاب مواد مرجع

به طور کلی از لحاظ گستردگی و در دسترس بودن، تقاضا برای مواد مرجع بیش از عرضه است. عمدتا انتخاب یک ماده مرجع جایگزین برای مقاصد مورد نظر توجیه علمی ندارد و کاربر باید مناسبترین مواد در دسترس را انتخاب کند. بنابراین باید کاربران و مراجع اعتباردهی محدودیتهای مواد مرجع استفاده شده را درک کنند.

با این حال، چند صد سازمان در دنیا در حال تولید دهها هزار ماده مرجع میباشند. تولید کنندگان مواد مرجع عبارتند از نهادهای بین المللی شناخته شده ای همچون BCR، NIST اتحادیه اروپا، سازمانهای نیمه تجاری و انجمنها مانند انجمن مواد شیمیایی نفت آمریکا و سازمانهای تجاری دیگری که هر روزه به تعدادشان افزوده می شود.

همه موادی که به عنوان مواد مرجع استفاده میشوند، واقعا بدین منظور ساخته نشده اند و آزمایشگاهها به اشتباه این مواد را به کار می گیرند. مواد شیمیایی تجاری با خلوص مختلف، مواد ماتریس تجاری و تولیدات منتج شده از برنامه های پژوهشی اغلب به عنوان مواد استاندارد و یا مرجع استفاده میشوند. در صورت عدم ارائه اطلاعات و داده های مورد نیاز برای تعیین مقدار و قابلیت ردیابی ویژگی مورد نظر در ماده مرجع توسط عرضه کننده کالا، ارزیابی اطلاعات موجود و انجام اقدامات بیشتر برای دستیابی به این اطلاعات بر عهده کاربر است. راهنمای تهیه مواد مرجع در ISO Guide 31، ۳۴ و ۳۵ آورده شده است و همچنین راهنماهایی نیز برای مواد مرجع کاری نیز تدوین شده است.

در مورد مواد مرجع از منابعی میتوان اطلاعات را به دست آورد که برخی از نمونه ها عبارتند از:

• پایگاه داده های COMAR که شامل اطلاعات بیش از ۱۰۰۰۰ نوع RM/CRM میباشد و اطلاعات بیشتر را میتوانید از دبیرخانه مرکزی سایت به دست آورید.
• پایگاه داده هایی نیز توسط CITAC و ISO REMCO تهیه شده است و شامل مواد مرجع در حال توسعه نیز میشود. BIPM دو پایگاه داده را ایجاد نموده، یکی از آنها مطابق با ضمیمه C مدرک CIPM-MRA طبقه بندی شده و دومی برای قابلیت ردیابی در آزمایشگاههای پزشکی (JCTLM) است. هر دو پایگاه داده مذکور اطلاعات مفیدی در مورد قابلیت ردیابی ارائه می نمایند.
• موسسه مجازی مواد مرجع (VIRM) یک پروژه با بودجه اتحادیه اروپا است که اطلاعات بسیار مفیدی از RM ها را در فضای مجازی فراهم آورده است.