انواع مواد مرجع و کاربردهای آنها

هدف از این مقاله، ارائه یک راهنمای ساده برای استفاده از مواد مرجع (RMs) در برنامه های کنترل کیفیت آزمایشگاهها است. مواد مرجع ابزاری مهم در تحقق برخی از اهداف کیفیت در اندازه گیری است و به منظور صحه گذاری روش، کالیبراسیون، تخمین عدم قطعیت اندازه گیری، آموزش، کنترل کیفیت (QC) داخلی و تضمین کیفیت خارجی (QA) (آزمون مهارت) استفاده می شود. در معنای گسترده تر، اعتبار اندازه گیری زمانی عمدتا در شرایط زیر می تواند تضمین شود:

• روشهای معتبر و تجهیزات مناسب استفاده می شود
• کارکنان دارای صلاحیت لازم را جهت انجام کار به عهده می گیرند
• مقایسه با اندازه گیریهای انجام شده در آزمایشگاههای دیگر وجود داشته باشد (قابلیت ردیابی و عدم قطعیت اندازه گیری)
• شواهدی از عملکرد مناسب آزمایشگاه توسط مراکز مستقل در دسترس باشد (آزمون مهارت)
• برنامه های QC و QA که به خوبی تعریف شده اند به کار گرفته شوند و ترجیحا مراجع تایید صلاحیت آنها را تایید کرده باشند

انواع مواد مرجع

مواد مرجع برای پشتیبانی از اندازه گیریهای مربوط به ترکیبات شیمیایی، بیولوژیکی، بالینی، خواص فیزیکی مهندسی و حوزه های گوناگون از قبیل طعم و بو استفاده می شوند. ممکن است از مواد مرجع برای تعیین ماهیت ( به عنوان مثال ساختار شیمیایی، نوع فیبر، گونه میکروبیولوژیکی و غیره) و یا مقدار یک پارامتر (به عنوان مثال مقدار یک کمیت شیمیایی مشخص، سختی و غیره) استفاده شود.

برخی از انواع مواد مرجع که معمولا با آن مواجه می شویم عبارتند از:

• مواد خالص: برای مشخص کردن خلوص مواد شیمیایی و یا ردیابی ناخالصیها
• محلولهای استاندارد و مخلوطهای گازی: اغلب به صورت وزن سنجی از مواد خالص تهیه شده و برای مقاصد کالیبراسیون استفاده می شوند.
• مواد مرجع ماتریکس: برای مشخص کردن ترکیبات شیمیایی معین در مقادیر کلی، جزئی یا بسیار اندک. این مواد ممکن است از ماتریکس حاوی اجزا و ترکیبات مورد نظر به صورت طبیعی، یا با تهیه مخلوط به صورت مصنوعی آماده شوند.
• مواد مرجع فیزیکوشیمیایی: برای مشخص کردن ویژگیهای فیزیکوشیمیایی مانند نقطه ذوب،  گرانروی و چگالی نوری است.
• اشیاء یا مصنوعات مرجع: برای مشخص کردن ویژگیهای ماهیتی مانند طعم، بو، عدد اکتان، نقطه اشتعال و سختی. همچنین این نوع مواد مرجع در برگیرنده نمونه های میکروسکوپی است که برای مشخص کردن ویژگیهای اعم از نوع فیبر تا نمونه های میکروبیولوژیکی به کار می رود.

طبقه بندی مواد مرجع

سازمان ISO دو دسته از مواد را به عنوان مواد مرجع معین نموده است: مواد مرجع گواهی شده یعنی (CRMs) و مواد مرجع (RMs). طبق تعریف، مواد مرجع گواهی شده (CRMs) باید به طور صحیح به یک واحد که در آن مقدار پارامتری بیان می گردد قابل ردیابی باشد. مقدار گزارش شده برای پارامتر مورد نظر باید به همراه یک عدم قطعیت در یک سطح اطمینان گزارش شده باشد. مواد مرجع (RMs) موادی هستند که مقدار پارامتر مورد اندازه گیری در آنها به اندازه کافی یکنواخت باشد و برای استفاده هایی مانند کالیبراسیون یک دستگاه، ارزیابی یک روش اندازه گیری و یا برای تخصیص مقادیر به مواد ساخته شده به کار گرفته می شوند.

برخی از موادی که به عنوان CRMs فروخته می شوند، هیچ شواهدی دال بر قابلیت ردیابی ندارند، و در چنین مواردی کاربر باید در مورد قابلیت ردیابی ممکن از مقدار تخصیص داده شده به CRM قضاوت کنند.

طببقه بندی هایی از مواد مرجع که ممکن است کاربر با آن مواجه شوند:

کاهش عدم قطعیت: مواد مرجع اولیه > مواد مرجع ثانویه > مواد مرجع کاری